[kraken] Zachte g's in het Amsterdams havengebied.

Auteur: <ouwesiem@squat.net>
Datum: 14 feb 2004 20:13 uur

Zachte g's in het Amsterdams havengebied

Wido Smeets

Stedenbouw -

Limburgse studenten speelden eind jaren tachtig een prominente rol in de
krakersbeweging in het Amsterdamse havengebied. Toen het stadsbestuur op
de eilanden woningen ging bouwen, werd een Limburgse architect ingehuurd
om de krakers in het gareel te houden.
Er waait een lichte bries, zoals bijna altijd. Verkeer is er amper. Soms
wordt de stilte verbroken door een huilend kind. Tussen negen en vijf
kun je er een kanon afschieten. Als de zon in het water schijnt en in de
namiddag de eerste barbecuedampen voorbijdrijven, waan je je op
vakantie.

Een wat saaie, luxe, blanke buurt zonder veel straatrumoer. Ypenburg?
Leidsche Rijn? Een andere Vinex-wijk waar droom en realiteit bij de
oplevering van de eerste woning afscheid van elkaar hebben genomen?

Nee, het is een beschrijving van het Oostelijk Havengebied in Amsterdam,
afkomstig van de bewoners zelf.

Wie Oostelijk Havengebied zegt, heeft het over KNSM-eiland, Java-eiland,
Sporenburg en Borneo-eiland. Het is een synoniem voor moderne stedenbouw
èn een laat twintigste-eeuwse state of the art van de Nederlandse
architectuur

De kunstmatige eilanden in het IJ, eind negentiende eeuw aangelegd voor
scheepvaart en handel, hadden na 1945 in snel tempo hun functie verloren
en werden in de jaren tachtig een podium voor ambitieuze bouwplannen. Er
moest een tegen het oude centrum aanschurkende stadswijk komen met een
overeenkomstige dichte bebouwing. Zonder hoogbouw, luidde de boodschap,
en of de uitvoerende architecten het vermaledijde modernisme buiten de
deur wilden houden. Het Bijlmer-trauma zat eind jaren tachtig al erg
diep bij het stadsbestuur.

Inmiddels is het gebied bebouwd èn bewoond. Ruim tien jaar bouwen op een
maagdelijk gebied in een stedelijke omgeving komt in Nederland zelden
voor. In dat opzicht laat het Oostelijk Havengebied zich eigenlijk
alleen maar vergelijken met de - qua omvang bescheidener - Maastrichtse
wijk Céramique.

Om meerdere redenen trouwens. In beide projecten speelde
stedenbouwkundige Jo Coenen een prominente rol. In Maastricht wist hij
gemeente,
projectontwikkelaars, beleggers en architecten, partijen die doorgaans
niet als gezworen kameraden door het leven gaan, bijeen te houden. In
Amsterdam was hij de vormgever van KNSM-eiland dat als een soort
benchmark zou gaan fungeren voor de verdere ontwikkeling van het gebied.

Woningvereniging Het Oosten strikte Coenen voor KNSM-eiland omdat hij
met zijn communicatieve kwaliteiten in staat werd geacht de
kraakbeweging voor de nieuwbouwplannen te winnen. Een belangrijk deel
van de krakers op KNSM-eiland bestond uit (ex-)studenten van Limburgse
komaf. ,,De
onuitgesproken verwachting dat zijn zachte g het goed zou doen bij de
voor de overheid soms lastige bewoners van het gebied, kwam uit'',
concludeert architectuurhistoricus Allard Jolles in het goed
gedocumenteerde, met foto's en essays ondersteunde boek Oostelijk
havengebied Amsterdam.

De krakers bleken pragmatische lui, maar ze lieten niet met zich sollen.
Bij de uitwerking van de plannen werd terdege rekening gehouden met hun
wooneisen. De voorwaarde van het stadsbestuur dat er sociale woningbouw
moest komen, hielp een handje. In 25 jaar had Amsterdam het aantal
inwoners zien teruglopen van 850.000 naar 640.000. De vraag naar
betaalbare woningen was groot. Het waren de jaren van wethouder Jan
Schaefer en zijn legendarische motto ,,in gelul kun je niet wonen''

In Maastricht had Coenen niet te maken met lastige krakers, maar met
beleggers en projectontwikkelaars. Ze waren niet in sociale woningbouw,
maar in rendementen geïnteresseerd. Waar KNSM-eiland voor zestig procent
bestaat uit goedkope drie- en vierkamerwoningen, werd een betaalbare
woning op Céramique een mission impossible.

Nòg een verschil. Waar in Maastricht de bewoners pas in beeld kwamen na
de oplevering, werden ze in Amsterdam vanaf het begin bij de bouwplannen
betrokken. Zo wisten de krakers te voorkomen dat de havenbekkens tussen
de eilanden werden gedempt, waardoor een traditioneel bouwgebied met
speelterreinen en groengebieden zou ontstaan. Hun motto was: 'blauw is
groen'. Met het water hadden ze genoeg natuur bij de hand.

Hun vasthoudendheid had effect: de vorm van de eilanden zou de
woningbouw dicteren. Er kwam een keur van vooral (jonge) Nederlandse
architecten voorbij om zijn kunnen te tonen èn op elkaars werk te
reageren. Zo nam Sjoerd Soeters de opdracht om het havengebied te laten
uitgroeien tot een pendant van de grachtengordel op Java-eiland wel heel
letterlijk met zijn imitatie van zowel de grachten als de naar
zeventiende-eeuws voorbeeld gebouwde woningen. Het contrast met de
monumentale aanpak van Coenen op het aanpalende KNSM-eiland kon niet
groter.

Wat Céramique en het ruim vier keer zo grote Oostelijk Havengebied (8000
woningen) wèl gemeen hebben, is dat het niet is gelukt om ze te laten
uitgroeien tot een vanzelfsprekende uitbreiding van het stadscentrum.
Ondanks de dichte bewoning is er van grootstedelijke allure geen sprake.
Doodsheid heeft dus niets met modernisme te maken, maar met scheiden van
functies. Het Oostelijk Havengebied heeft maar één functie: wonen. Voor
werk en vrije tijd moeten de bewoners naar elders - waardoor de
vergelijking met de gemiddelde Vinex-wijk zo gek nog niet is.

Zoals een bewoner van Java-eiland opmerkt: tussen negen en vijf wordt de
rust zelfs door het gestaag groeiende aantal kinderen nauwelijks
verstoord. Gelukkig is er nog het architectuurtoerisme. ,,Al wandelend
en fietsend zorgen deze toeristen tenminste voor wat leven in de wijk.''

Jaap Evert Abrahamse, red. Oostelijk Havengebied Amsterdam. Stedenbouw
en architectuur. NAi Uitgevers, Rotterdam, ISBN 90 5662 306 0

zaterdag 14 februari 2004 © Dagblad De Limburger

--------------------------------------------------------------
 Afmelden, e-mail: kraken-post-unsubscribe@dvxs.nl
 Opnieuw aanmelden: kraken-post-subscribe@dvxs.nl
 Faq: kraken-post-faq@dvxs.nl
 Website: http://krakenpost.nl
 [14 Feb 20:00u]: 262 abonnees + 241 niet-abonnees
--------------------------------------------------------------
 
ontvangsttijd Sat Feb 14 19:13:34 2004