Beste mensen,
hier een artikel over stadsvernieuwing dat is geschreven voor de
flexmens, die trouwens net van de drukker is en spoedig
verspreid zal worden...
je kan het artikel ook vinden op www.flexmens.org
groeten
Merijn
Total Makeover
Stadsvernieuwing volgens 'het I Amsterdam model'
Merijn Oudenampsen
“Begin niet met de goede oude dingen, begin met de slechte
nieuwe dingen.”
Bertholt Brecht
Een nieuwe stadsvernieuwingsronde van historische proporties is
onlangs van start gegaan, waarbij een aanzienlijk deel van de
sociale huisvesting wordt omgetoverd tot luxe appartementen,
lofts en maisonnettes voor de groeiende aantallen veelverdieners
van de Amsterdamse creatieve economie. Ondertussen wordt de
wachtlijst voor de sociale woningbouw overspoeld door de
oorspronkelijke bewoners die door de renovatie gedwongen zijn
hun woning en buurt te verlaten. Merijn Oudenampsen beschrijft
een nieuw regime van stadsvernieuwing, het I Amsterdam model,
waar de locatie tot merk is verworden.
Volgens een recente publicatie van de gemeente Amsterdam [1]
zal er in de komende jaren meer gesloopt worden dan ooit
tevoren in de turbulente geschiedenis van de stad. Het zijn de
zogenaamde “herstructureringswijken” zoals de Westelijke
Tuinsteden, Noord en de Bijlmermeer waar de meeste huizen een
ontmoeting zullen hebben met de sloopkogel. In de vooroorlogse
wijken, zoals de Staatsliedenbuurt, de Oosterparkbuurt, de
Indische Buurt of de Kinkerbuurt wordt er grondig gerenoveerd.
Tienduizenden sociale huurwoningen zullen verdwijnen en
plaatsmaken voor de gezandstraalde gevels van de nieuwe
middenklasse.
Maar deze ontwikkeling beperkt zich niet alleen tot Amsterdam.
Het is de kern van het huisvestingsbeleid van minister Dekker,
dat onder de noemer van “differentiatie” en “sociale menging” de
hogere inkomens armere wijken met veel sociale huisvesting in
wil loodsen. Differentiatie is -volgens de plannenmakers van
Dekker- een wondermiddel om de sociale problemen in
achterstandswijken te lijf te gaan. Veel onderzoekers stellen
echter dat het enige bewezen gevolg van sociale menging een
toename van jaloezie is.
De perverse logica van de stadsvernieuwingsplannen is dat de
kansarme bewoners van ‘achterstandswijken’ die de doelgroep zijn
van het differentiatiebeleid tegelijkertijd ook haar voornaamste
slachtoffers zijn. Zij zien zich gedwongen om de wijk te
verlaten, als hun woning wordt gerenoveerd tot luxe appartement
en de Turkse groentewinkel moet plaatsmaken voor de traiteur,
beautysalon, kunstgalerie of delicatessenzaak.
Achter de opgeblazen sociale retoriek van het
differentiatiebeleid over sociale integratie, opwaartse
mobiliteit en culturele diversiteit gaat een andere agenda
schuil. Een agenda gevuld met koude berekeningen en economische
zakelijkheid. Sinds de verzelfstandiging van 1994 moeten de
woningbouwcorporaties zelf financieel de broek omhoog houden met
de verkoop van sociale huisvesting. In de huidige
stadsvernieuwingsronde doen zij dat dan ook met enthousiasme.
Om de nieuwe woningen voor een redelijke prijs te kunnen
verkopen of verhuren, moet de wijk echter wel aantrekkelijk
gemaakt worden voor de koopkrachtige gezinnen die haar komen
bewonen. Publiciteitscampagnes worden georganiseerd, PR bureaus
ingeschakeld, cultuurfestivals en poëziemiddagen vinden plaats,
kunstenaars wordt tijdelijk een werkruimte geboden; alles wordt
eraan gedaan om het imago van de wijk te veranderen van een
losse verzameling van allochtonen, uitkeringstrekkers, ouden van
dagen en andere economische losers naar het beeld van een
dynamische en culturele hotspot die “zindert en gonst van de
vernieuwingen”. Hier moet je zijn.
Het I Amsterdam model
De stadsvernieuwingsplannen maken deel uit van een grotere
metamorfose die de Nederlandse hoofdstad ondergaat en die haar
moet klaarstomen voor de creatieve era. In een tijd waarin de
creatieve kenniseconomie ogenschijnlijk de belangrijkste
economische sector is geworden, zijn het de creatieve,
hoogopgeleide en getalenteerde mensen – de creatieve klasse- die
het economische succes van een stad bepalen. Amsterdam
concurreert met andere internationale metropolen, zoals Londen,
Barcelona of Berlijn, om de creatieve klasse te lokken met
culturele voorzieningen en een fijn woonklimaat. Amsterdam wil
de boot niet missen, roept zich uit tot “Creatieve Kennisstad”
en start de marketingcampagne I Amsterdam. Terwijl kunst en
cultuur eerder bijzaken waren voor het stadsbeleid, zijn deze
opeens centraal komen te staan in het marketingoffensief: de
zogenaamde wortel die creatief talent moet overtuigen om zich
toch vooral hier te vestigen.
De stadsplanners hebben geen reden tot klagen. Het aantal
Amsterdammers dat het dubbele van het gemiddelde inkomen
verdient is alleen al van 1999 tot 2003 gestegen van 10,8% naar
18%. Amsterdam veryupt. Het gevolg is dat ruimte steeds duurder
wordt in de stad, wat aan de ene kant betekent dat het nu
aantrekkelijk is geworden om veel van de sociale huisvesting in
de volkswijken te verkopen. Aan de andere kant betekent het dat
de rafelranden die voorheen de habitat vormde van een vrolijk
experimenterende groep kunstenaars en krakers, wordt vervangen
door een steriele omgeving van architectonische hoogstandjes van
spiegelend glas. De ontruiming van het gekraakte Pakhuis Afrika
– de betonnen rots tussen de glazen luchtkastelen - voor het
spektakel van Sail 2005 maakt de omslag compleet.
De invloedrijke ideoloog van Amsterdam Creatieve Stad, sociaal
geograaf Sjako Musterd, stelt in zijn onderzoek dat een van de
belangrijkste tekortkomingen van Amsterdam een gebrek aan
huisvesting is voor deze creatieve klasse. Het Amsterdamse
bedrijfsleven - verenigd in de Kamer van Koophandel - gaat nog
iets verder, en stelt dat laagopgeleide mensen de stad zullen
moeten verlaten om plaats te maken voor creativiteit.
Politici en bureaucraten ontpoppen zich intussen als ware
ondernemers, Cohen spreekt over het merk Amsterdam, de stad
wordt gerund als een BV en branding is uitgegroeid tot de nieuwe
maakbaarheid.
Dit nieuwe stadsmanagement, die ik het “I Amsterdam model” zal
noemen, is inmiddels ook doorgedrongen tot op buurtniveau. Elke
wijk lokt en lonkt naar de hoogopgeleide middenklasse, wijken
concurreren zelfs met elkaar voor het aantrekken van succes. Zo
organiseert elke wijk culturele evenementen, heeft Westerpark de
Westergasfabriek, De Kinkerbuurt de Hallen, Noord het NDSM
terrein, De Indische buurt de Timor-school en zelfs in de
roemruchte Kolenkitbuurt in Bos en Lommer worden koopwoningen
opgeleverd met nieuwe culturele voorzieningen als lokkertje.
Geen woning, geen woning?
Onder het I Amsterdam model is een radicaal andere vorm van
stadsmanagement en stadsvernieuwing actief. Terwijl oudere
architectuur wordt opgewaardeerd of kompleet gesloopt vindt
tegelijkertijd een afrekening plaats met de ideeën en idealen
die in de fundamenten van de gebouwen schuilen. Van het
baksteensocialisme van Berlage, het enge betonideaal van Le
Corbusier verwezenlijkt in de flats van de Bijlmermeer en de
Parijse banlieues, tot het “bouwen voor de buurt” van wethouder
Schaefer; de stadsvernieuwingsgeschiedenis is vervuld van de
hoop op de ‘verheffing van het volk’, op emancipatie via de
tekentafel.
De wijkgedachte die daarin centraal stond hield in dat
integratie, opwaartse mobiliteit en emancipatie moest
plaatsvinden op wijkniveau, met behulp van opbouwwerk en
buurtcentra. De nieuwe stadsvernieuwing heeft deze gedachte
voorgoed verworpen, armoede kan verplaatst worden – verkruimeld
- maar niet verholpen. Terwijl de eerdere stadsvernieuwing van
de lagere inkomens was, is de nieuwe stadsvernieuwing er een van
de middenklasse, zij wordt ingezet als een ‘Paard van Troje’ om
de achterstandswijken te heroveren op haar bewoners.
De ontwikkelingen in de Indische Buurt in Amsterdam zijn een
goed voorbeeld. De Indische buurt is een van de wijken in
Amsterdam die de komende jaren een grondige facelift krijgt.
Zo’n 20% van de sociale huisvesting (2000 woningen) zal
verdwijnen door sloop, samenvoeging en renovatie. De verandering
van de bevolkingssamenstelling is officieel het belangrijkste
doel, en de stadsvernieuwing wordt daarmee een vorm van social
engineering, een geplande gentrification [2] .
Plannenmakers uit de buurt zeggen dat de nieuwe wijkgedachte
niet meer draait om ‘het bestrijden van achterstanden’, maar om
‘het benutten van mogelijkheden’. Dit soort vaag taalgebruik
legitimeert dat grote sloten subsidiegeld voor
achterstandswijken worden besteed aan marketingcampagnes en
gesubsidieerde bedrijventerreinen voor het aantrekken van de
creatieve klasse. Het stadsdeel Zeeburg heeft een PR bedrijf
ingehuurd dat een gekleurde glossy uitgeeft waarin alleen maar
blanke mensen vertellen over hoe prachtig hun net opgeleverde
nieuwe koopwoningen zijn en hoe interessant alle culturele
activiteiten in de buurt. Het wordt pas echt pervers als blijkt
dat in de stadsvernieuwingsplannen van de Indische buurt bewust
gepland wordt om allochtone ondernemers de wijk uit te werken.
Zo stelt het plan: “de uitstraling van veel panden laat te
wensen over. Het aandeel allochtone winkeliers is de afgelopen
jaren sterk gegroeid.”[3] Het stadsdeel wil meer luxe
winkeltjes en voert een ontmoedigingsbeleid om Turkse
groentewinkels en koffieshops de belangrijkste winkelstraat uit
te werken. Terwijl het allochtone ondernemerschap door sommigen
geroemd wordt als toonbeeld van voortgang in het
integratieproces, wordt zij door andere plannenmakers snel weer
om zeep geholpen.
Dit is de nieuwe logica van insluiting en uitsluiting in de
stadsvernieuwing. In het I Amsterdam model wordt talent gezocht
en sociale problemen geweerd. Maar het model slaat niet alleen
op Amsterdam: ook Rotterdam maakt deel uit van de avant-garde.
Met minder marketing maar meer fanatisme worden allochtonen en
lagere inkomens uit de Rotterdamse binnenstad verwijderd. Het
wordt echter steeds onduidelijker waar al deze 'problemen'
uiteindelijk naartoe kunnen. Schattingen van de gemeente
Amsterdam wijzen erop dat er rond 2008 zoveel mensen voor de
stadsvernieuwing hun woning zullen moeten verlaten, dat er in
heel Amsterdam niet meer genoeg vervangende woonruimte te vinden
is (zie noot 1).
Tegelijkertijd worden er minder nieuwe woningen opgeleverd dan
beloofd. In het parool van 01-07 stelde een makelaar dat de
gemeente expres een schaarste in stand houdt. Nu de hausse op de
huizenmarkt van de laatste twintig jaar [4] aan het wegebben
is, is het vreemde gevolg dat de gemeente bewust schaarste en
woningnood in stand moet houden, om zo een goede prijs te
garanderen voor de nieuw opgeleverde woningen van de
stadsvernieuwingsprojecten. Het gevolg van het beleid is dat de
primaire doelgroep voor sociale huisvesting volgens de
slaagkansen monitor 2003 de laagste kans heeft om die te vinden
(sic!). De belangrijkste slachtoffers van de voortdurende
woningnood zijn voornamelijk migrantengezinnen en jongeren. Voor
hen wordt de nieuwe maakbaarheidsgedachte waargemaakt in het
koude metaal van containercomplexen.
Merijn Oudenampsen
September 2005
[1] Woonvisie Amsterdam, zie www.dienstwonen.nl
[2] In 1965 bedacht de Engelse sociologe Ruth Glass de term
gentrification om de veranderingen in de Londense
arbeiderswijken van die tijd te beschrijven. De Engelse gegoede
middenklasse (de gentry) die voorheen liever de rust van de
landelijke suburbs opzocht, begonnen steeds vaker verloederde
huizen in arbeiderswijken op te kopen en te renoveren. Het
gevolg was dat de oorspronkelijke bewoners al snel hun wijk uit
werden gedreven door de stijgende prijzen. Gentrification
betekent dus de overname van volkswijken door de middenklasse,
en het verdrijven van haar oorspronkelijke bewoners.
Tot voor kort was Gentrification maar een beperkt
verschijnsel op de Nederlandse huizenmarkt. De meeste armere
wijken behoorden namelijk tot de sociale huisvesting en werden
beschermd door de wet. Met de privatisering van de
woningcorporaties en het differentiatiebeleid van Dekker is
gentrification nu echter onderdeel gaan uitmaken van het
officiële huisvestingsbeleid.
[3] Zie pagina 32 van het Stedelijk Vernieuwingsplan Indische
Buurt
[4] De gemiddelde prijs van een woning in Nederland is
gestegen van 61 duizend euro in 1985 naar 224 duizend in 2005.
Een stijging van 367 procent.
--------------------------------------------------------------
Afmelden, e-mail: kraken-post-unsubscribe@dvxs.nl
Opnieuw aanmelden: kraken-post-subscribe@dvxs.nl
Faq: kraken-post-faq@dvxs.nl
Website: http://krakenpost.nl
[04 Oct 17:00u]: 261 abonnees + 340 niet-abonnees
--------------------------------------------------------------
ontvangsttijd Tue Oct 04 15:07:53 2005
Dit document staat op krakenpost.nl
voor de huidige en 11 maanden
het origineel blijft op skwot.dvxs.nl:
http://dvxs.nl/~skwot/{jaar}/{maand}/{nnnn}.html
kop