Het rijke typografische verleden leeft voort ; bewoners maakten zelf
trappen in de hoge ruimtes
HANS HOEKSTRA
Kraakpand Tetterode jubileert
Amsteram - Volgende week bestaat het bekende kraakpand De Rode Tetter in
Oud-West 25 jaar.
Het jubileum van woon-werkpand Tetterode, tussen de Da Costakade en
de Bilderdijkstraat, wordt dit weekeinde gevierd met exposities, zang en dans
en een champagnebar op het dak.
tekst HANS HOEKSTRA foto's paul le clerq
'de sfeer in het complex was in het begin heel dorps'
Het is 17 oktober 25 jaar geleden dat Lettergieterij 'Amsterdam' voorheen
N. Tetterode werd verlaten door zijn werknemers, waarop krakers via een
raam direct het gebouw binnendrongen. De kraak vond plaats om de
aangekondigde sloop van de gebouwen tussen Da Costakade en
Bilderdijkstraat te voorkomen.
De achternaam van oprichter Nicolaas Tetterode klonk door in de naam van
het kraakpand: De Rode Tetter. De gemeente Amsterdam kocht het enorme
complex twintig jaar geleden, en de krakers en woningbouwcorporatie Het
Oosten kwamen in 1986 tot een casco-huurovereenkomst: een primeur in de
woongeschiedenis. De bewoners, kunstenaars en bedrijfjes konden de ruimtes
naar eigen inzicht inrichten.
Jair Tchong kijkt vanuit zijn woonruimte in het pand uit op de Da
Costakade. De gaten in een muur, waar ooit projectoren stonden voor films
in de theaterzaal, zijn nu dichtgemetseld. In die zaal kwamen de krakers
een kwarteeuw geleden door een raam naar binnen.
De huidige theaterzaal bood vroeger plaats aan de Typografische
Bibliotheek van Tetterode, die inmiddels in bezit is van de
Universiteitsbibliotheek.
Tchong heeft in het complex drie jaar de redactie gedaan van een
tijdschrift over wereldmuziek, Oye listen. De muren van die ruimte hebben
nog steeds een toepasselijk behang: elpeehoezen en een jeugdportret van
salsamuzikant Dr. Salsa (Ira Goldwasser). Later ging Tchong wonen in het
complex.
Oye listen bestaat sinds 2003 niet meer. Ex-hoofdredacteur Rob van den
Bosch heeft in dezelfde ruimte nu een bureau dat Cubaanse, Braziliaanse en
Afrikaanse muzikanten naar Nederland haalt.
Twee huidige bewoners, Paulo Hartgers en Hans de Jonge, waren weliswaar
niet betrokken bij de kraak van de panden, maar kennen het complex al heel
lang. Hans de Jonge woont er sinds 1990, nu met zijn vriendin en zijn twee
kinderen. Hun woonruimte was vroeger een atelier.
De Jonge vergelijkt de sfeer in het kraakcomplex in de begintijd met een
dorpsgemeenschap: "Toen alles hier nog moest worden ingericht, was het een
echt dorp. Daarna kwam er meer afstand." Volgens De Jonge heeft het
complex 135 bewoners; volwassenen en kinderen.
Wonen in Tetterode is niet alleen maar leuk, er wordt door de bewoners ook
geklaagd. Monica Aerden: "De hoge ruimtes hebben geen dubbel glas en zijn
met de gevelkachels moeilijk warm te houden in de winter. Ook is er nogal
wat achterstallig onderhoud."
Het wooncomplex heeft een vloeroppervlak van elfduizend vierkante meter.
Wat opvalt zijn de hoge ruimtes waarin planten vaak tot jungleachtige
vormen zijn uitgegroeid. Bewoners hebben in de ruimtes zelf glazen daken
en trappen gemaakt.
Er zijn nog sporen van de voormalige lettergieterij te vinden,
bijvoorbeeld het marmer aan de muur van de vroegere entree van het hogere
personeel. De arbeiders kwamen via een armoediger ingang binnen. In een
andere ruimte, de toonzaal, staat een prachtige vitrine, die op een foto
in een Tetterode-letterproef terug te vinden is.
In de toonzaal zijn ook nog de originele jugendstil-glas-in-loodraampjes
aanwezig.
In deze ruimte werd deze week gewerkt aan een grote maquette waarin
bewoners en kunstenaars hun eigen ruimte hebben ingericht, op een schaal
van 1:15. De maquette is dit weekeinde in het complex te bekijken, via
galerie Aschenbach & Hofland aan de Bilderdijkstraat. Hier zijn ook
foto's, films, spandoeken en stukken van barricades uit de kraakperiode te
zien.
Behalve de galerie, waar vroeger zware Duitse Heidelberg-drukpersen
stonden, is er nog veel meer in het woon-werkpand te vinden:
tweedehandskledingwinkel Trekkemaan, de Bijstandsbond, D4 actiecentrum,
kinderdagverblijf De Tettertjes, ijzergieterij IJzersterk en de bekende
lesbo- en homodiscotheek De Trut.
Het complex herbergt ook gast-ateliers. Kunstenaars kunnen daar drie
maanden verblijven.
Op het dak staan zonnepanelen en nog een deel van de oude zendmast van
Radio 100, dat na twintig jaar in 2003 zijn zendfrequentie moest afstaan
en nu op internet te beluisteren is.
Dit weekeinde is er een champagnebar op het dak van het gebouw, het
hoogste punt van de buurt. Bewoners kijken er tijdens de jaarwisseling
altijd naar het vuurwerk in de stad.
Nicolaas Tetterode begon zijn lettergieterij in 1851 in Rotterdam. Na een
paar jaar verhuisde de firma naar een pand aan de Bloemgracht in
Amsterdam. In 1903 vond de verhuizing plaats naar de Bilderdijkstraat,
deel van het huidige complex.
Dit jugendstilgebouw van architect J.W.F. Hartkamp was veel ruimer van
opzet en daardoor een uitkomst voor de arbeiders, wier gezondheid in het
oude pand ernstig werd bedreigd door giftige looddampen.
Het Tetterode-gebouw aan de Da Costakade, ook van architect Hartkamp, is
gebouwd in Delftse Schoolstijl. Ernaast staat het jongere
Merkelbach-gebouw, stijl Nieuwe Bouwen, waarvan de bouw al voor de Tweede
Wereldoorlog begon, maar pas na de bevrijding werd voortgezet. Architect
Ben Merkelbach werd in 1961 stadsarchitect van Amsterdam.
Het typografische verleden van Tetterode is niet geheel verdwenen: de
Typografische Bibliotheek van Tetterode is sinds 1971 in het bezit van de
Universiteitsbibliotheek. Daar was in 1998 een tentoonstelling te zien
over vier eeuwen Nederlandse letterproeven, ook uit het tijdperk
Tetterode. In de catalogus Letterproeven van Nederlandse gieterijen staat
een proef van Tetterode uit 1852.
Het Parool heeft een Tetterode-letterproef uit 1932. Tijdens de kersttijd
werd deze jarenlang gebruikt om de mediapagina van randversieringen te
voorzien: Kerstrand serie I en Kerstrand serie II (inclusief
kerstvignetten). Voordeel was dat we nu typografisch kopieen konden maken:
je hoefde nu niet vijf kilo van een serie aan te schaffen.
De letterproef geeft een overzicht van niet alleen tekens, cijfers, randen
en initialen, maar ook van dieren, zwarte handen, lichte handen,
damspelfiguren, schaakspelfiguren, tabelcijfers, accolades, ornamenten.
Het bevat ook letters uit vreemde talen: Grieks, Duits, Hebreeuws,
Arabisch, Maleis, Javaans, Boegineesch.
Een van de Tetterode-typografen was S.H. de Roos. Hij ontwierp onder meer
de Mediaeval en de Egmont. Tetterode heeft lange tijd letters geexporteerd
naar Nederlands-Indie en Zuid-Afrika.
Tetterode verhuisde in 1903 naar een nieuw pand aan de Bilderdijkstraat.
Bewoners Hans de Jonge, Jair Tchong, Monica Aerden en Paulo Hartgers.
De gevel aan de Da Costakade.
De vroegere Typografische Bibliotheek wordt nu als theaterzaal gebruikt.
het Parool 14-10-2006
--------------------------------------------------------------
Afmelden, e-mail: kraken-post-unsubscribe@dvxs.nl
Opnieuw aanmelden: kraken-post-subscribe@dvxs.nl
Online Archief: http://www.krakenpost.nl/archief
[16 Oct 19:00u]: 259 abonnees + 397 niet-abonnees
--------------------------------------------------------------
ontvangsttijd Mon Oct 16 17:45:44 2006
Dit document staat op krakenpost.nl
voor de huidige en 11 maanden
het origineel blijft op skwot.dvxs.nl:
http://dvxs.nl/~skwot/{jaar}/{maand}/{nnnn}.html
kop