From: het Fort van Sjakoo (sjakoo@xs4all.nl)
Date: 27 Sep 2001 15:28 uur
Nog wat spam uit den burgerlijke media:
Parool Amsterdam, woensdag 26 september
Hoe Sjakoo het eind van de geschiedenis nog even uitstelt
RYPKE ZEILMAKER
Het Fort van Sjakoo aan de Jodenbreestraat 24 is de boekhandel
voor iedereen die zich 'anarchisties' noemt, en voor liefhebbers van
'aksievoeren'. Tegen het rascisme, fascisme en globalisering. En
nu wordt het voortbestaan bedreigd door de kapitalistische
overheid, die een huurverhoging van 900 procent vraagt. Vanmiddag
voerden de boekverkopers daar met een zes meter hoog 'paard van
Troje' met een belegering van het stadhuis actie tegen. Portret van
een vrijplaats.
VRAAG EEN vrijwilliger bij het Fort van Sjakoo of hij links is en het
wordt stellig ontkend. ''Ik ben hooguit tegen rechts-extremisme,''
reageert Gert Jan, die onder meer de cd-collectie beheert. Hij is
verantwoordelijk voor het stevige dreuntje anarchopunk dat in de
winkel uit de speakers klinkt. ''En Sjakoo is ook niet links,'' vindt
hij. ''Wij maken geen keuze voor één bepaalde politieke stroming,
anders zou de boekhandel allang niet meer bestaan. We zouden
nooit uitgediscussieerd raken over wat die stroming dan zou
moeten zijn, want iedereen denkt hier weer anders. Daarom heten
we maar International Bookshop.''
De Stichting Het Fort van Sjakoo, gevestigd in het in 1975
gekraakte pand Jodenbreestraat 24 wil volgens de statuten 'het
zelfstandig denken bevorderen'. Tien vrijwilligers komen eens in de
twee weken bij elkaar om te bediscussiëren welk boek wel of niet
Sjakoo-proof is. Dat veroorzaakt soms heftige strijd. Zo laaide in
het recente verleden de discussie op of Hitlers Mein Kampf wel of
niet in Sjakoo mocht liggen. Nein dus. Maar ook een controversieel
boek over de oorzaak en genezing van aids in Afrika deed een
vrijwilliger boos vertrekken.
Wat medewerkers wel met elkaar delen is de voorliefde voor
'antikapitalistiese aksie' en het marginale. Daar is het Fort
specialist in. Naast de viltstiftuitgave How to teach yourself fucking
heeft de winkel bundeltjes van Hongaarse homo's, Deense dichters
en Duitse feministen. En boeken die al tien jaar blijven staan
zonder ooit te zijn aangeraakt. Maar ook de commercieel
succesvolle Geert Mak is sinds zijn steunbetuiging aan de krakers
van de Kalenderpanden verantwoorde kost voor aksievoerders.
Hoofdmoot bij Sjakoo blijft politiek getinte lectuur, en dan vooral het
anarchisme. Het complete standaardwerk van Bakoenin, de
Russische aartsvader der ordelozen, en andere anti-autoritaire kost
staan gedwee naast elkaar op de boekenplank, ondanks hun
revolutionaire gehalte. Maar ze hebben dan ook de vrije ruimte
gekregen in de winkel.
''En we hebben een wand met Spaanse boeken, die hebben een
rijke anarchistische traditie,'' zegt een vrijwilligster die haar naam
liever niet zegt ('Is dat nodig?'). ''Maar we hebben ook een
boekenplank voor het socialisme en het marxisme. Je kan toch
niet zeggen dat dat in dezelfde hoek zit. Die hebben vroeger nog
met anarchisten gevochten.'' De knokpartijen tussen marxisten
(voor de staat) en anarcho-syndicalisten (tegen) leverden George
Orwell stof voor Animal Farm, die in Sjakoo in de versie Anarchist
Farm ligt uitgestald.
Bij de anonieme vrijwilligster is de lust tot revolutie en politieke
actie niet zo aanwezig. ''Het zijn meer andere medewerkers die die
boeken uitkiezen,'' zegt ze. ''Ik verzamel zelf liever boeken voor en
door homo's en lesbo's.''
Maar voor de strijdbaren onder ons: niet getreurd. Op de afdeling
'gewapende strijd' en 'activisme' vindt de liefhebber van actie alles
wat zijn oproerig hart wensen kan, van het handboek van de Rote
Armee Fraktion en RaRa tot literatuur over de heldhaftige strijders
in El Salvador. En wie plannen heeft voor het stichten van een
communistische heilsstaat: het kan weer - Sjakoo signaleert een
grotere verkoop van Karl Marx. Een verklaring hebben ze nog niet:
''Misschien wordt hij weer populair onder studenten. Maar hij is
bijna twintig jaar uit de gratie geweest.''
Vast assortiment is de wand met pamfletten en tijdschriften zoals
Ravage en de lowbudget Grachtenkrant, beide erg 'krities
geschreven'. Ook komen veel activisten hun eigen pamfletten
brengen wat de doehetzelf-uitstraling van de tijdschriftenwand
versterkt. Zo is de Grachtenkrant twintig jaar lang op dezelfde
stencilmachine vervaardigd totdat de leverancier aangaf geen
onderdelen meer te kunnen leveren voor het apparaat. Nieuwste hit
bij Sjakoo zijn de jaren-tachtigbuttons voor op het spijkerjack. Het
bakje aan de balie moet wekelijks worden aangevuld met
opprikkertjes als I am an enemy of the state en andere
aanklachten tegen de maatschappij. ''We hebben ze ergens achter
uit het magazijn moeten vissen,'' zegt Gert Jan. ''Maar ze zijn weer
helemaal in.''
Wie het in Sjakoo ook altijd goed doet, is de 'overal-tegen'
taalfilosoof Noam Chomsky. En natuurlijk boeken die aan het
kraakverleden doen herinneren, zoals het Squatters Handbook en
het Zwartboek ontruimingen. En omdat de boekhandel met zijn tijd
meegaat 'mogen' Amerikaanse auteurs, vroeger uit den boze
vanwege hun 'kapitalistiese' komaf, nu ook weer. Vooral omdat ze
goede boeken tegen globalisering schrijven - de 'tophoppers' zijn nu
eenmaal vaste klant bij Sjakoo.
Maar ook de religie, vroeger in anarchistische kringen ondenkbaar,
heeft de weg naar Sjakoo gevonden. Zo zijn er behalve boeken
tegen de katholieke kerk ook boeken over New Age en Tibetaanse
monniken boven de boomgrens.
In weerwil van alle principes profiteert ook het Fort van Sjakoo van
de economische groei van de afgelopen jaren. ''We gaan dit jaar
voor het eerst misschien een omzet halen van 160.000 gulden,''
zegt de anonieme vrijwilligster. ''Veel van onze klanten hadden
eerst een uitkering. Die hebben nu een baan en ook meer te
besteden. En we krijgen zelf meer geld om meer boeken aan te
kopen.'' Daarnaast profiteert de boekhandel van de publiciteit rond
de huurverhoging. ''Sindsdien komen hier veel meer mensen
binnen.''
De meeste bezoekers komen overigens niet om een boek te
kopen. ''Kunt u mij zeggen waar de Stedelijke Woningdienst zit,''
zegt een oudere vrouw die vertwijfeld op een briefje kijkend
binnenkomt. ''Die zit op 25, mevrouw, dit is 24,'' zegt Gert Jan. ''Dat
is al de vierde vandaag,'' lacht hij. ''Soms krijg je er op een dag wel
tien binnen. Niemand kan die woningdienst vinden.'' Ook komen
veel Italianen en Spanjaarden binnen die in de ondergelegen
internetwerkplaats ASCII tegen de globalisering willen internetten.
Hoofdaandachtspunt is nu de actie tegen de aangekondigde
huurverhoging. Op de verkoopbalie liggen de pamfletten met het
aangekondigde verzet al uitgestald. Volgens verhuurder
Woningbedrijf Amsterdam zit het Fort van Sjakoo voor een
dubbeltje op de eerste rang. Het Fort betaalt slechts 560 gulden
per maand voor een locatie die volgens het woningbedrijf meer dan
vijfduizend gulden zou moeten opleveren. Maar hoger dan duizend
gulden wil Sjakoo niet gaan. ''Ze moeten rekening houden met de
aard van het bedrijf,'' vindt Gert Jan. ''We zijn een non-commerciële
instelling die zonder subsidies rondkomt. Het zou jammer zijn als
dat uit de binnenstad verdwijnt. En het gaat niet alleen om ons:
met dit beleid jaagt de gemeente alle kleine initiatieven uit de
binnenstad weg. Zo blijft er alleen nog ruimte over voor
kantoorpanden en grote winkelketens.''
Het Fort van Sjakoo heeft een slapend bestuur dat alleen bij
kwesties als de huurverhoging wakker schrikt. De enige opdracht
die bestuurslid Frans Panholzer heeft, is zich afzijdig houden. ''Dat
is me bij de oprichting in 1977 uitdrukkelijk verteld,'' zegt hij. ''Ik
mag me niet met het beleid van de vrijwilligers bemoeien. Dat was
toen zo en dat is nog steeds zo. Het enige wat ik doe, is wachten
op de telefoon. Alleen in noodgevallen word ik opgebeld,
bijvoorbeeld als een ruzie niet kan worden opgelost. En nu zijn we
natuurlijk actief met de juridische verwikkelingen rond de
huurverhoging. Maar ik weet verder helemaal niet wat ze daar
doen,'' zegt Panholzer, die in het dagelijks leven als jurist werkt bij
een advocatenkantoor in het voormalige kraakbolwerk de
Staatsliedenbuurt.
Het op de achtergrond blijven is een rol die Panholzer wel past.
''Het knokken was niks voor mij. Ik verzamelde liever het papier,
terwijl Tjebbe van Tijen, een van de oprichters, meer de actievoerder
was. We hadden wel allemaal iets met boeken. Ikzelf was uitgever
van stripverhalen in klassieke talen. Zo heb ik een strip van Remus
en Romulus in het Latijn uitgegeven en de blijspelen van Plautus.
Het andere nu nog actieve bestuurslid, Antonia Bosshardt, had een
leeszaal voor de bewuste consument. Ze werkt nu in de
natuurvoedingswinkel een paar huizen van Sjakoo vandaan.''
Het Fort van Sjakoo, vernoemd naar de in de achttiende eeuw
geradbraakte bendeleider Jaco, werd gekraakt om kantorenbouw in
de Jodenbreestraat tegen te gaan. De strijd tegen de cityvorming
bracht revolutionair jongerenland bij elkaar. ''Het was toen een erg
hoopvolle tijd, we preekten de revolutie en zouden op de rotte
boomstronk van de oude maatschappij onze paddestoel laten
groeien,'' zegt Panholzer. ''Wij moesten het doen, omdat de
arbeiders al in 1965 voor de revolutie ongeschikt verklaard waren.
Die hadden al een kleuren-tv en een auto. De enige revolutie zou
met ons eigen zootje ongeregeld gesticht kunnen worden en
misschien nog wat mensen in de Derde Wereld.''
De boekhandel moest het crisiscentrum zijn waar al deze
revolutionaire actie van literatuur en pamfletten werd voorzien.
Panholzer verzamelde in opdracht van de universiteit alle
uitgegeven pamfletten uit die tijd in Amsterdam. In zijn
pamflettencollectie staan onder meer songteksten van straatorkest
de Loeiende Koevoet, dat in de jaren zeventig strijdliederen tegen
kantorenbouw in de Jodenbreestraat zong. Maar ook een oproep
aan zestig autonome zuipers om de drankvoorraad van een
commerciële disco weg te werken.
''Ik heb de grootste collectie,'' weet Panholzer trots te vermelden.
''Ik heb alles vanaf 1960 tot nu bijelkaar. In 1975 kreeg ik daar voor
een jaar subsidie voor van de universiteit, maar ik ben nog steeds
bezig. Je ziet er leuke ontwikkelingen in. Zo werd tijdens het
metroprotest in 1974 in de Nieuwmarktbuurt nog tegen achthonderd
man politie geknokt. En op een pamflet uit 1987 zie je diezelfde
bewoners smeken dat de politiepost daar beslist moet blijven
omdat ze zich onveilig voelen,'' grinnikt hij.
Zelf heeft Panholzer het nog steeds niet zo op de 'stillen' en hierin
is hij bloedserieus. ''Waarom? Omdat de politie waarschijnlijk meer
van mij weet dan ik van mezelf. We hadden bij Sjakoo ook de regel
dat je niet te veel tegen willekeurige mensen moest kletsen.
Medewerkers bij Sjakoo zullen nog steeds niet snel hun naam
zeggen omdat de politie ze misschien wel zoekt voor acties,
bijvoorbeeld als er nertsen zijn losgelaten,'' vertelt Panholzer. Met
het invoeren van de anonieme dagvaarding van krakers in 1987
verloor deze voorzichtigheid weliswaar zijn functie, maar wie bij
Sjakoo een naam wil weten, moet nog steeds moeite doen.
Met het verdwijnen van de omvangrijke kraakscene halverwege de
jaren tachtig verdween ook de behoefte aan literatuur om de 'strijd
tegen de vijand' te ondersteunen waardoor de omzet van het Fort
van Sjakoo kelderde. Een van de oorzaken van het uiteenvallen van
de kraakscene lag in het oneindige aantal meningsverschillen
binnen de linkse beweging. Konden anarchisten en CPN'ers elkaar
al niet luchten, voor de anarchisten werd het ook al moe
ilijk met elkaar koffie te drinken zonder in een discussie te verzanden, al was het maar over de vraag of deze koffie al dan niet met imperialistische methodes was verkregen.
''Er was toen geregeld ruzie tussen verschillende groeperingen,'' herinnert Tjebbe van Tijen zich. ''Het heeft zelfs tot knokpartijen geleid. Zo vonden de maoïsten van de Rode Rat in Utrecht dat wij geen literatuur over h
omo's in de winkel mochten hebben. En ze waren het niet met ons eens omdat wij kritische literatuur over communistisch China in huis hadden.'' Maar ook met de feministen, van wie veel lectuur bij Sjakoo te koop was, lag h
et Fort overhoop vanwege publicaties over vrije seks. ''Sommige feministen vlogen al in de gordijnen bij een enkele blote tiet, terwijl ik in de tijd dat ik kunstenaar was vrijwel uitsluitend werk over seks maakte.''
Van Tijen woont al 25 jaar vlakbij zijn 'baby om de hoek' aan de Nieuwe Amstelstraat. In de jaren zeventig begon hij al aan een nieuw actiepamflet als het vorige nog van de pers moest rollen. Ook maakte hij deel uit van d
e Aktiegroep Nieuwmarkt die tegen de aanleg van de metro en de sloop van woningen demonstreerde. Nu is hij een minzaam publicist die voor de Japan Foundation een vergelijkend onderzoek maakt tussen duizend jaar geschieden
is van Tokio en Amsterdam.
Van Tijen vindt de situatie van Sjakoo nu lijken op vroeger tijden, toen de Jodenbreestraat 24 werd gekraakt. ''Wat je nu ziet, is dat de muren wel blijven staan maar dat de inhoud verdwijnt. Alle winkels en kleine ondern
emers worden verjaagd omdat ze de huur niet meer kunnen
betalen. Het is een stille volksverhuizing die de sociale structuur
van Amsterdam aantast,'' vindt hij.
Even windt Van Tijen zich nog op als een ouderwetse actievoerder.
''Op papier zeggen ze het kleine in de stad te willen behouden,
terwijl het tegenovergestelde gebeurt. Maar denk niet dat ik een
complot zie of zo. Het is gewoon structurele domheid bij het
bestuur. Ze komen niet verder dan dat toekomstgelul van
'Amsterdam Metropool' en weten geen bal van de geschiedenis van
deze stad.''
---------------------------------------------------------------------
Afmelden, e-mail: kraken-post-unsubscribe@dvxs.nl
Opnieuw aanmelden: kraken-post-subscribe@dvxs.nl
Faq: kraken-post-faq@dvxs.nl Archief: skwot.dvxs.nl
Kraken verzamelplaats: http://squat.net
|