[kraken] "Een verrukkelijk, heroisch gevoel van opstand

Auteur: <ouwesiem@squat.net>
Datum: 01 mrt 2004 15:38 uur

Interview met A.F.Th.van der Heijden

'Een verrukkelijk,heroïsch gevoel van opstand'*

Door Jan Sanders

Er is een opa die hoofdcommissaris van de Amsterdamse politie was, juist
in de roerige tijd van krakers en barricaden. Zelf ben ik van 1983 en ik
heb het als kleinzoon moeten doen met de enthousiasmerende verhalen en
beelden van vroeger. Ik heb altijd gedacht: ik ga er een artikel aan
wijden om de informatie te ordenen en een (betere) voorstelling van zaken
te krijgen. Toen kwam A.F.Th. van der Heijden in beeld voor een interview.
Hij wilde graag zijn antwoorden zelf uitwerken - ik had te maken met een
schrijver. Tijdens het doornemen van de vragen werd hij dermate
enthousiast, dat hij mijn vragen over een, zoals hij schreef, 'weggezakt
tijdperk in zijn leven' dan ook uitvoerig heeft beantwoord. Het zou zonde
zijn om slechts fragmenten van zijn tekst op te nemen in een artikel. Wat
zou een schitterender startschot zijn van een serie over de Amsterdamse
krakersrellen dan dit interview met A.F.Th. van der Heijden?

Ook op de dag van vandaag is er in Amsterdam een tekort aan woningen voor
starters en studenten, toch worden er weinig woningen gekraakt.

Speelt de overgang van het collectivisme naar het individualisme hierin
een (belangrijke) rol?

'Van 1977 tot 1984 woonde ik zelf in een 'gekraakte' woning in de
Amsterdamse Pijp. Ik was er niet bij toen anderen de deur forceerden en de
etage in bezit namen; wel heb ik later de opengebroken vloer mee dicht
helpen timmeren, nadat mij de helft van de woning was aangeboden. Met mijn
huisgenoot heb ik maanden geprobeerd een 'legale' huurder te worden door
het huurbedrag op de rekening van de eigenaar (de Gemeente Amsterdam) te
storten - maar het geld werd telkens teruggestort. Een erg principiële en
overtuigde kraker was ik dus niet, maar mijn positie gaf me wel de
gelegenheid de krakerswereld van dichtbij te leren kennen.

De actieve krakers van toen gaven mij zelden het gevoel dat ze uit bittere
woningnood handelden. Het ging ze eerder om de uitdaging van de leegstand
- die moest, zo provocerend mogelijk, bestreden worden. Hoe kapitaler en
monumentaler het leegstaande pand, des te fanatieker werd het bestormd en
bezet. Krakers waren in toenemende mate politieke vechtjassen. Ze vormden
een militie compleet met vlag en bivakmuts. Zelden werd een gekraakt huis
gereed gemaakt voor behaaglijke bewoning; het werd omgevormd tot een fort
met het oog op bestorming door de Mobiele Eenheid. Ja, ik heb het aan den
lijve ondervonden: het collectieve gelijk jegens de huiseigenaar die zijn
pand met het oog op speculatie leeg liet staan - dat gaf een verrukkelijk,
heroïsch gevoel van opstand. Zelfs ik, met mijn hekel aan de massa, heb me
begin jaren tachtig, na de zoveelste machtswellustige ontruiming, wel eens
laten verleiden om met een fakkel aan een protestoptocht deel te nemen. Ik
heb geprobeerd me te verzetten tegen de valse ontroering die de
spreekkoren verwekten - vergeefs. De hetzerige menigte, de barricades, de
houding van 'kom maar op, schiet maar'(vaak compleet met opgehouden
T-shirt) tegenover de ME… we vinden het in een diepere laag van onze
persoonlijkheid lekker om daarin op te gaan. Voor een arme sloeber is het
nu eenmaal spannender de trom te roeren bij de guillotinering van zijn
koning dan om onder het regime van die koning een onderbetaalde klerk te
zijn.

Al die massale kraakacties appelleerden aan een collectief onderbewust
anarchisme, dat maatschappelijk niet vruchtbaar te maken was. Tegenwoordig
proberen studenten weer op eigen kracht, zonder braakschade, aan een
woning te komen, waarvan ze de huur uit eigen beperkte middelen
bekostigen. Dat lijkt me, als voorbereiding op een toekomst, heel wat
vruchtbaarder dan het meelopen met een kraakbeweging, - waarmee ik nog
niet wil zeggen dat het protest tegen speculatieve leegstand helemaal
niets heeft opgeleverd.'

Is er wat betreft het respect voor eigendom veel veranderd?

'Ik ken krakers van het eerste uur, die destijds door hun acties veel
kennis hebben opgedaan omtrent de prijzen van (leegstaande) panden. Zij
zijn nu de eigenaars van halve huizenblokken. Reken maar dat die heren,
inmiddels van middelbare leeftijd, tegenwoordig 'respect voor eigendom'
hebben, en het ook bij anderen (hun huurders of belagers) weten af te
dwingen.

De student van nu werkt zich naar een eigen huis toe. Het zou achterlijk
zijn onderweg daarheen andermans eigendom met voeten te treden.'

De drang van jonge volwassenen om te breken met een keurig bestaan lijkt
te zijn verdwenen. Hebben ze te veel te verliezen?

'Een 'keurig bestaan' was wat in de jaren zestig en zeventig
jongvolwassenen door hun ouders opgedrongen kregen. Het was identiek met
een benauwend bestaan, waarmee met graagte gebroken werd. Er moest een
ander leven voor in de plaats ontworpen worden. Het kraken van een eigen
woning paste daar goed in. De jongvolwassenen van toen zijn de ouders van
nu. Ze hebben wel iets geleerd van de keurige benauwenis van destijds. Met
als gevolg dat hun kinderen er steeds vaker voor kiezen na het eindexamen
op de comfortabele kamer thuis te blijven hokken. Pa en ma zijn zúlke
tolerante mensen…! Op een kamer in de stad moet je zelf je ontbijt
klaarmaken - stel je voor, zeg! Mijn zoon van vijftien zit in 4 gym. Ik
moet nog zien dat hij straks op zichzelf gaat wonen.'

Is tegenwoordig de opstand tegen het gezag niet meer gericht tegen de
persoon van degene die met het gezag is bekleed?

'Ik zie momenteel weinig 'opstand tegen het gezag', zeker als ik de
huidige situatie vergelijk met de Provo-tijd (1966) en de hoogtijdagen van
het kraakwezen (rond 1980, met de kroning van Beatrix als historisch
ijkpunt). Je zou, als collectieve gezagsondermijning, de rellen van jonge
Marokkanen in de Mercatorbuurt kunnen noemen - maar die zijn toch veel
kleinschaliger en incidenteler.
De opstand tegen het gezag (koningin, kabinet, gemeenteraad) lijkt de
laatste tijd meer en meer de vorm van achterklap, beschimping en
karaktermoord aan te nemen. De voorbeelden kunt u zelf invullen. Het wijst
op grote gezapigheid. Zelfs de grootste zwendel uit de Nederlandse
geschiedenis, die van de Euro en z'n prijsverhogingen, heeft de mensen
niet woedend de straat op kunnen krijgen. Een buitengewoon slap volk,
ternauwernood in stand gehouden door het zwakke zaad van de mannen en de
reageerbuiswensen van de vrouwen - een volk dat zich zacht morrend, de
overgebleven centen nog maar eens natellend, bij elke beslissing van
hogerhand neerlegt. Het wacht thuis op een volgend geval van 'zinloos
geweld', en gaat dan even, met een bosje bloemen en een waxinelichtje, een
blokje om ten einde, qua morele verontwaardiging, een frisse neus te
halen. Voor het journaal van tien uur zit men weer op de bank.'

Heeft Amsterdam, een stad die toch bekend staat als een stad van vrijheid,
aan naam en allure ingeboet?

'In de Provo-tijd, toen moest je erbij zijn, in Amsterdam. Bij thuiskomst
in Zwolle of Aerdenhout moest je op z'n minst een bloedblaar als gevolg
van een zwieper met de blanke lat kunnen laten zien. In 1970 nam je je
slaapzak mee om op de Dam of in het Vondelpark te kunnen slapen. Stad van
onbeperkte vrijheid! Tegenwoordig misbruiken provincialen die 'onbeperkte
vrijheid' om een half etmaal lang eens flink de beest uit te hangen rond
het Rembrandtplein, als ze de een of andere vrijgezellenavond te vieren
hebben. Straatschenderij uit vulgair hedonisme. Te beroerd om na het feest
hun eigen stoepje te schrobben. Het porno-peddelen van de Gay Parade…
Ziedaar wat tegenwoordig de allure van Amsterdam uitmaakt.'

Of is er een stilte voor de storm?

'Amsterdam wordt steeds aantrekkelijker voor buitenlandse penose, vooral
die uit het voormalige oostblok, die de oer-Amsterdamse penose dan weer in
de weg zit. De stilte voor de storm hebben we gehad. Het straatrumoer in
Amsterdam zal in toenemende mate gevormd worden door knetterende
mitraillettes, waarmee criminelen elkaar neerleggen. Schitterende
uitvaarten, met koetsen en gejurkte paarden, zullen zich over de
grachtengordel kronkelen. Het wachten is op de eerste schietpartij tijdens
een onderwereldbegrafenis. Kolossale Hell's Angels die zich over vrouwen
en kinderen heen werpen… Een paard krijgt een kogel door de knie, en moet
ter plekke afgemaakt worden. De weduwe smeekt de volgende dag in De
Telegraaf om een wapenstilstand, en een dag later in het AD om wraak. Ja,
Amsterdam heeft 't!'

Fictie en werkelijkheid.

'In 1995 werd mijn roman Advocaat van de hanen (1990) verfilmd door Gerrit
van Elst, met Pierre Bokma in de rol van de kwartaaldrinkende
punk-advocaat Ernst Quispel. Ik heb me niet met het scenario bemoeid, en
met de hele rest evenmin. In het boek is sprake van hanenkamdragende
punkers, die in het door gedetineerden verlaten Huis van Bewaring aan de
Havenstraat te Amsterdam enkele cellen hebben gehuurd bij wijze van
'honk'. Als het gebouw dreigt te worden ontruimd, verschansen de 'hanen'
zich achter gebarricadeerde poorten en deuren, en stellen het zogeheten
'krakersalarm' in werking, dat krakers en sympathisanten uit de hele stad
naar de Havenstraat moet dirigeren. Dit laatste is zo ongeveer de enige
directe verwijzing naar de kraaksubcultuur van rond 1985. Verder is de
roman zeer vrij gebaseerd op de zaak-Hans Kok, over een kraker die in
oktober 1985 na een ontruiming in een Amsterdamse politiecel (aan
politiegeweld? een overdosis?) overleed.
Gerrit van Elst heeft mijn verhaal weer terugvertaald naar de
krakerswereld van midden jaren tachtig - prima, ik had daar geen moeite
mee. Op een zondagmiddag in juni 1995 werd ik door regisseur en producent
op de set van Advocaat van de hanen uitgenodigd, die zich met cateringtent
en al bevond in de Ruyschstraat, voor de gelegenheid duurbetaald van z'n
bewoners ontdaan. Halverwege de straat waren enkele huizen, met graffiti
en vlaggen en al, tot kraakpanden omgevormd: hier moest een ontruiming
door de Mobiele Eenheid gefilmd worden.
Terwijl de verschillende partijen zich in slagorde opstelden en er in de
gauwigheid nog een barricade werd opgehoogd, stond ik een cameraploeg van
AT5 te woord. Op verzoek las ik een cruciaal fragment, over de ontruiming,
uit Advocaat…, voor. Ondertussen was er aan de rand van mijn blikveld iets
gaande: buiten de dranghekken die de ene kant van de straat afsloten,
dromden 'oudere jongeren' met borden en spandoeken samen. Ik dacht, al
voorlezend: o, figuranten, die geacht worden te demonstreren. Totdat tot
me doordrong dat de borden foto's van Hans Kok droegen, en de spandoeken
de tekst: TIEN JAAR GELEDEN HANS KOK VERMOORD. Dat kon niets met de
filmopnamen te maken hebben, want naar de historische werkelijkheid achter
het verhaal werd in het scenario geen enkele keer direct verwezen.
Ik naderde het eind van mijn fragment. De dranghekken gingen met veel
rumoer tegen de vlakte, en de demonstranten stormden joelend de afgezette
straat in. Ik wilde nog even, ter afronding, veelbetekenend in de camera
kijken, maar die zwenkte al van me weg richting indringers: die
werkelijkheid mocht AT5 zich in geen geval laten ontgaan.
Vanaf hier liepen fictie en realiteit onontwarbaar door elkaar heen. Echte
demonstranten, die kwamen protesteren tegen commerciële uitbuiting van de
dood van wat eens een medestander van ze was, bezetten een fictieve plek,
namelijk een filmdecor. Ze gingen de als kraakpanden opgedofte huizen
binnen, die aldus in 't echt, volgens de beproefde methode, werden
gekraakt. Pierre Bokma stond al, met gehavend gezicht, op een combibusje
klaar om de te filmen ontruiming van zijn commentaar te voorzien; de
opnamen moesten worden stopgezet. Uit de ramen van de 'gekraakte' panden
daalden strooibiljetten op de echte figuranten en filmmensen neer, met
daarin de eisen van de voormalige krakers die nu weer even praktizerend
kraker waren: '…Op de aftiteling van de film dient duidelijk te worden
gemaakt dat deze film niets met de zaak-Hans Kok gemeen heeft…' (of
woorden van gelijke strekking). Een idiote eis: met zo'n tekst benadruk je
alleen maar de historische achtergrond.
Na urenlang getouwtrek tussen de filmsetkrakers en de producent, Matthijs
van Heijningen, beloofde deze laatste het pamflet zelf tussen de namen op
de aftiteling te zullen laten projecteren. De kraakveteranen gingen hier
in hun eindeloze naïviteit mee akkoord, en verlieten de set, waarna de
opnamen konden worden hervat.
Fictie en werkelijkheid. Toen de film eindelijk in de bioscoop draaide,
bleek het pamflet zich wel degelijk - 'in facsimile' zogezegd - in de
aftiteling te bevinden, maar het was opzettelijk vaag en onleesbaar
gehouden, zodat de nevel van de fictie ook voor dit document uit de
werkelijkheid kwam te hangen.'

Amsterdam,5 februari 2004

A.F.Th.van der Heijden

*De titel is van A.F.Th.van der Heijden.

  Uit ALIBI, een opinieblad van de Faculteit van de UvA

--------------------------------------------------------------
 Afmelden, e-mail: kraken-post-unsubscribe@dvxs.nl
 Opnieuw aanmelden: kraken-post-subscribe@dvxs.nl
 Faq: kraken-post-faq@dvxs.nl
 Website: http://krakenpost.nl
 [01 Mar 15:00u]: 262 abonnees + 244 niet-abonnees
--------------------------------------------------------------
 
ontvangsttijd Mon Mar 01 14:39:31 2004