[kraken] Ketchup en taarten

Auteur: <ankerman@deds.nl>
Datum: 13 feb 2006 16:59 uur

De Volkskrant 11-02-2006

REPORTAGE

Geen tijden voor
ketchup en taarten

Wie vijf jaar geleden een taart naar een wethouder
gooide, kreeg een geldboete. Nu worden actievoerders
keihard aangepakt. Niemand kan nog lachen om
ludieke acties. Hoe nu verder?

TEKST ERIC ARENDS . FOTOGRAFIE MARNIX GOOSSENS

Minister Verdonk stond voor de
deur van het Bijbels Museum in
Amsterdam om de opening bij te
wonen van Everybody is a stranger somewhere,
een tentoonstelling 'die liet zien dat migratie
van alle tijden is' - dus ja, dat vond Petra
nogal hypocriet.
'Verdonk is juist degene die aan migratie
een einde lijkt te willen maken', zegt studente
Petra. 'Het enige dat je dan in zo'n geval
kunt doen, is een actie verzinnen die
daar aandacht voor vraagt.'
Zo geschiedde.
Alleen: Petra gelooft niet 'in een demonstratie
die bestaat uit een rondje om de kerk.
Ik ben meer een persoon van de directe actie'.
Daarbij: klassieke demonstraties tegen
het beleid van Verdonk waren er al geweest.
En bezettingsacties ook. 'Dus ga je nadenken:
kunnen we nog iets anders doen om
duidelijk te maken dat je het er niet mee
eens bent?'
Rita Verdonk werd derhalve 16 juni
2004 bespoten met ketchup.
Eigenlijk is de woede die Petra (30) voelt
over de 'onmenselijke' Nederlandse asielpolitiek
veel groter dan zij met de klodder
ketchup op de rok van de bewindsvrouw verbeeldde.
'Wat hebben deze mensen die naar
Nederland zijn gekomen nou helemaal gedaan?',
zegt ze, zittend aan een tafeltje in het
Amsterdamse krakershonk De Molli. 'Zij
denken in een vrij, tolerant land te komen.
En wat gebeurt er? Ze worden opgesloten in
gevangenissen en hun worden allerlei basisvoorzieningen
ontzegd.'
Maar goed, Petra is naar eigen zeggen
niet zo'n stenengooier, althans, ze keurt acties
af 'waarbij mensen in gevaar worden gebracht'.
Daarom moest het daar op de stoep
van het museum een speelse actie zijn. 'Net
als het gooien van een taart. Taarten is van
alle tijden. Het is ludiek.'
Dat bleek een misvatting. In plaats van
gegniffel riep het ketchupprotest ongekend
felle reacties op. Petra: 'Volgens de rechter
past het niet in de tijdgeest om met taarten of
ketchup te gooien, dus het mag niet.'
Dat waren nog de mildste woorden waarmee
het protest werd afgekeurd. De Tweede
Kamer wijdde aan de kwestie twee spoeddebatten,
waarin parlementariërs van links
tot rechts scherp geschut gebruikten - ook al
moest de zaak tegen die tijd nog voorkomen.
LPF-fractievoorzitter Mat Herben noemde
Petra en haar medeverdachte 'doorgewinterde
activisten' die met hun actie beoogden
'de geesten rijp te maken voor hardere acties'.
Herben verweet de rechter-commissaris
- die de twee vrouwen aanvankelijk na
een dag had vrijgelaten - 'niets te hebben geleerd
van de demonisering van Pim Fortuyn,
die begon met een "onschuldig" taartincident
en die eindigde met moord'. CDA Kamerlid
Van Haersma Buma had het over
'laffe criminelen'. Minister Donner sprak
over 'een directe aanval op de democratie'.
Tijdens de rechtszitting bestempelde de
officier van justitie de ketchupactie als 'openlijke
geweldpleging', waarmee hij juridisch
gezien de weg vrijmaakte voor de conclusie
dat het 'ketchuppen' een daad is 'van ondemocratisch
handelen en daarmee staatsgevaarlijk'.
De officier betoogde voorts: 'Met
het geweld tegen politici wordt beoogd deze
te beïnvloeden buiten de orde van de democratische
rechtsstaat. En dat neigt naar terrorisme.'
Achttien dagen celstraf waarvan zeven
dagen voorwaardelijk, kregen Petra en haar
co-ketchupspuiter. De officier van justitie
had vier weken geëist, waarvan twee voorwaardelijk.
'Echt buiten alle proporties', oordeelt Petra
over haar straf. 'Een heleboel mensen die
ik ken waren geschrokken. Sommigen durfden
niet - bang als ze waren voor verdere
consequenties - namens mij een persbericht
rond te sturen waarin de motieven voor de
actie uiteen werden gezet.'
Daardoor kon de politiek en een deel van
het publiek volgens haar 'met het verhaal op
de loop'. Zo zou de actie bewust zijn uitgevoerd
met ketchup omdat het doet denken
aan bloed. 'Complete flauwekul', reageert
Petra. 'Je wilt met ketchup toch niet meteen
suggereren dat Verdonk dood móet? We hebben
het stomtoevallig gekozen, gewoon, omdat
het in een fles zat en het er makkelijk uit
spoot. Het had ook slagroom binnen zijn.
Of een taart. Zolang er niet met bedorven
eten of stront wordt gegooid, denk ik: moet
kunnen. Mensen raken er niet door gewond.
Maar nu leek het alsof dat wel ons doel was.'
Toch lijkt de 'hysterische reactie' op de
spuiterij een teken des tijds. Acties om te lachen
zijn hun effect kwijt. Politie, politiek en
publiek hebben de buik vol van verf, ketchup
en taarten. Zelfs spandoeken schijnen al
grote irritatie te wekken; actievoerders merken
het, advocaten merken het, en rechters
en officieren van justitie laten het merken in
hun vonnissen en strafeisen.
'Er is een tendens gaande om actievoerders
standaard vast te zetten - niet een paar
uur of een dag, maar gelijk veertien dagen',
zegt advocate Laura Janssen, Petra's
raadsvrouw in het ketchupproces. 'Vijf jaar
geleden gebeurde dat nauwelijks. Degene
die in 2000 met een taart naar een wethouder
gooide, kreeg een geldboete. De bekogeling
van de Amerikaanse ambassade in Den
Haag met appels en eieren leidde in hetzelfde
jaar tot een boete van 300 euro. Zelfs
in 2004 nog, toen het uitzetcentrum op
Schiphol was bezet, werden de demonstranten
na een paar uur heengezonden.'
Die tijd lijkt voorbij. De actievoerders die
vorig jaar augustus een gat knipten in het
hek rond het Biomedical Primate Research
Centre in Rijswijk, kregen te maken met
'dwangmiddelen die voorheen alleen bij
zware misdrijven werden ingezet', zegt advocate
Ineke van den Brule. 'Op drie plekken
werden woningen doorzocht, er werden gasfornuizen
losgeschroefd, telefoons afgeluisterd.
Zelfs na hun aanhouding werden nog
telefoontaps genomen.'
Laura Janssen is ervan overtuigd dat als
de ketchupzaak nu zou spelen, de veroordeelden
er niet meer met dezelfde straf vanaf
komen. 'Acties worden in het algemeen niet
meer getolereerd', zegt zij, verwijzend naar
de zaak van de drie zogenoemde konijnenmeisjes.
'Daar is ook zo overdreven op gereageerd.
Als je die meisjes ziet: je blaast ze zo
omver. Maar ze werden afgevoerd als vuurwapengevaarlijke
verdachten.'
Lichamelijk zijn Kim en Moos inderdaad
onderdeurtjes. Met anderhalve meter is hun
lengte nog ruim geschat. Uitgedost als konijntjes,
ketenden de studentes zich vorig
jaar februari in het Amsterdamse modewarenhuis
Maison de Bonneterie vast aan de
balustrade op de eerste verdieping, en riepen
leuzen als 'Bont is moord' en 'Aan bont
kleeft bloed'. Aan de reling hing een spandoek:
'Stop dierenleed. Boycot de bontindustrie.'
Medestanders strooiden pamfletten
waarin voorbijgangers werden opgeroepen
geen bont te kopen.
'Als je je ideeën op een vrolijke manier
brengt', dacht Moos, 'staan mensen er best
voor open.' Ze zochten daarom naar 'een actie
met een knipoog. Het was heel leuk. We
dachten echt: wat een schattige actie'.
Kim (23): 'Als mensen horen dat je een
dierenactivist bent, denken ze al gauw dat je
met een aansteker klaar staat om de boel in
de fik te zetten. Dus bivakmutsen en zo zijn
totaal niet productief.'
Moos: 'Maar hierop werd dus ook al heel
agressief gereageerd. Door de security, door
klanten en het personeel.'

Slijptollen
Ze hebben het gefilmd. Het fragment
duurt een paar minuten, maar is lang genoeg
om te zien hoe een klant een van de betogers
in een stevige houdgreep neemt, terwijl Kim,
Moos en anderen met hoge stem 'geen geweld,
geen ge-weld!' roepen.
Moos: 'Als iemand zich heeft vastgeketend,
laat de politie meestal een speciale eenheid
komen om je los te snijden met slijptollen.
Je handen zitten vast in een stalen koker.
Binnenin kun je het slot wel zelf openmaken,
maar je wacht natuurlijk op die slijptollen.
Alleen kwam die eenheid er helemaal
niet aan te pas.'
Kim: 'Het ging niet helemaal zoals gepland.
We hoopten dat de winkel door onze
actie de rest van de dag zou moeten worden
gesloten. Zodat ze omzetverlies zouden lijden.
Toen we daar zo vastgeketend zaten en
ik naar beneden keek, zag ik af en toe mensen
nog gewoon een jas kopen.'
Moos: 'Op een gegeven moment zegt een
vrouwelijke agent lachend tegen ons: je
maakt jezelf nu los, of we gaan jullie kietelen
of peppersprayen. Ondertussen zag ik haar
een handschoentje aandoen. En een seconde
later smeerde ze me in met pepperspray.'
Kim: 'Hoe naïef het misschien ook
klinkt, maar ik dacht even - een halve minuut
of zo - dat ze die vrouwelijke agent echt
hadden gehaald om ons te kietelen. Omdat
ik nooit had gedacht dat ze pepperspray zouden
gebruiken.'
Moos: 'Ze deed eerst globaal mijn gezicht
en daarna heeft ze het echt overal in zitten
wrijven: oren, ogen, keel. Ze heeft echt
mijn ogen opengetrokken om het daar in te
wrijven. Terwijl in alle ambtsinstructies staat
dat je het pas vanaf een meter afstand mag gebruiken.
En dan alleen als iemand echt onhandelbaar
is. Dus als iemand met een samoeraizwaard
om zich heen loopt te zwaaien of zo.'
Kim: 'Die instructies zijn op alle fronten
overtreden.'
Moos: 'Ik ben daar echt bang geweest.
Het is zo'n overweldigende pijn. Het brandt
over je hele gezicht en je denkt dat het nooit
meer goedkomt.'
Kim: 'Ik heb zo lang mogelijk mijn adem
ingehouden, maar ze ging zo lang door dat ik
wel moest ademen. Daardoor kreeg ik toch
dat spul binnen en zwelde alles op.'
Kim en Moos werden veroordeeld tot elf
dagen cel wegens lokaalvredebreuk. Een
klacht over het politieoptreden hebben ze
niet ingediend. 'Dan gaat de politie de zaak
zelf onderzoeken', zegt Moos, 'dus dan weet
je het wel.'

'De overheid wil dat iedereen gewoon
netjes in line blijft. Dat we ja-knikkers zijn.
Maar dan hebben wij hier geen democratie
meer hoor', waarschuwt Sjoerd (26), student
geschiedenis.
Zes jaar geleden kwam hij 'vanuit het
noorden van het land' naar Amsterdam,
waar hij eindelijk mensen ontmoette die actief
waren op terreinen die hem al jaren bezighielden:
mensenrechten, milieu, dierenrechten,
vrijheidsstrijd wereldwijd, nou ja,
'het hele pakket, zeg maar'. Tot die tijd had
hij zich een beetje alleen gevoeld met zijn
idealen. Amsterdam was 'een openbaring'.
De manier waarop de politie begin november
optrad tegen de spandoeken tegen
Verdonk, heeft Sjoerd op scherp gezet. 'Ik
was zó kwaad. Ik kon me niet voorstellen dat
op deze manier in Nederland de vrijheid van
meningsuiting werd ingeperkt. Gewoon een
paar spandoekjes, weet je wel. Daar werd zo
overtrokken op gereageerd.'
'Verdonk, nog steeds geen bloed aan je
handen?', stond op het doek dat aan Sjoerds
gevel hing. 'Een vrij lompe tekst', dat wil hij
best toegeven. 'Maar soms moet je een beetje
schokkende dingen zeggen om het balletje
aan het rollen te krijgen. En als ik nou "Verdonk
kankerhoer" had opgeschreven, tja, dat
snijdt inderdaad geen hout. Deze tekst was to
the point, die ging om wat er in het uitzetcentrum
op Schiphol was gebeurd.'
'Zeker twaalf ME-bussen' stonden die zaterdag
in november bij hem voor de deur. 'Ik
dacht dat ze met een hoogwerkertje het spandoek
zouden komen halen, maar ze begonnen
gelijk de deur eruit te zagen. We zeiden
tegen elkaar: we gaan ons spandoek symbolisch
verdedigen met wapens. Dus hebben
we die supersoakers gevuld met water.' Hij
wijst op twee enorme paarse waterpistolen die
als decoratie aan de muur hangen.
'En verder hebben we water in ballonnen
en emmers gedaan. Maar in het politierapport
staat dat wij met urine hebben gegooid.
Dat is toch belachelijk! Alsof ik tijdens die actie
de tijd heb gehad om in emmers te gaan
staan pissen. Alsof ik in mijn eigen trappenhuis
met pis heb staan gooien. Dat is echt
een leugen.'
Hij pakt een kussen van de bank en laat
de bloedvlekken op de bekleding zien. 'Hier
zat een van de mensen die er die dag bij waren.
Die kreeg zo, boem, een klap in d'r gezicht,
omdat ze niet wilde gaan liggen.'
Maar het 'allerlompste' deel van het politie-
ingrijpen, vindt Sjoerd, zat aan het einde.
'Er was met die spandoeken zogenaamd
sprake van smaad, er werd een enorme politiemacht
ingezet, ik heb hier twintig minuten
met mijn handen in mijn nek moeten
luisteren naar wat die agenten ons allemaal
te zeggen hadden, dat we tuig waren en geen
knip voor de neus waard en alles, en hoeveel
arrestaties worden er uiteindelijk verricht?
Nul. Omdat ze geen enkele aanklacht hadden.
'Ze namen de spandoeken in beslag, wij
werden allemaal naar buiten gebracht en ik
sta daar nog geen minuut bij mijn vrienden
of zoefff, al die agenten stappen in hun busjes
en weg zijn ze. Kijk, we hebben het de
hele tijd over vrijheid en democratie, maar
als je daarvoor vecht en je voelt dat die waarden
in het geding zijn, moet je natuurlijk
niet op deze manier optreden. Maar het gebeurt
wel, en steeds meer.'

De waarheid
Dus: wat nu? Betekent dit het einde van
de politiek-ludieke actie? Moeten de taarten
terug naar de biologische bakker? De spandoeken
terug in de linnenkast? De supersoakers
terug naar de speelgoedwinkel? Als
de buitenwacht er de humor niet meer van
inziet, wat voor nut heeft het dan nog om iemand
een taart in het gezicht te drukken; wie
luistert er dan nog naar de boodschap die in
het banket verpakt zit?
'We moeten doorgaan', zegt Sjoerd ferm.
'Als wij er ook al mee stoppen, dan houdt het
helemaal op. Ik kan wel allerlei dingen gaan
roepen om sympathie bij het publiek te wekken.
Maar de waarheid is niet altijd leuk. En
soms moet die wel gezegd worden.'
Ook Petra, Kim en Moos menen alleen
maar vastberadener te zijn geworden. 'Dit
gedoe gaat alleen maar averechts werken',
denkt Petra. 'Ik merk het aan de discussie
om me heen. Mensen zeggen: als je zes weken
moet zitten terwijl je feitelijk niets hebt
gedaan, dan kun je voortaan die steen net zo
goed wél gooien.'
Moos: 'Ik kan me voorstellen dat actievoerders
in het vervolg niet meer zo openlijk
te werk gaan. Je kon ons in de Bonneterie
gewoon als konijntjes zien zitten. Je zag
onze gezichten. Ik kan me voorstellen dat
mensen straks naar wegen zullen zoeken om
de pakkans te verkleinen. Dat ze ondergronds
gaan.'

Sterk beeld
Sjaak Vrugt deelt die analyse, maar blijft
pleiten voor 'positieve acties' om het tij te keren.
Vrugt (31), alias de witwaterwerper,
gooide 2 februari 2002 het zakje witte waterverf
naar de Gouden Koets waarin prins
Willem-Alexander en prinses Maxima na
hun huwelijk door Amsterdam reden.
'Je kunt wel als een kip zonder kop doorgaan
met wat je altijd hebt gedaan', zegt
Vrugt, 'maar je weet dat je dan langer uit de
roulatie zult zijn. Terwijl je gewoon een baan
hebt, of je studeert, of misschien heb je wel
kinderen. Je moet dus compromissen sluiten.
Als je dat niet doet, bereik je minder.'
Dat wist hij vier jaar geleden ook al. Om aandacht
te vragen voor de 'onzin' van het koninklijke
huwelijk en het beklagenswaardige
lot van de witte illegalen, schreef hij geen
lang, ingewikkeld pamflet, nee, 'de actie
moest aansluiten bij de zapmaatschappij'.
Vrugt weet als medewerker van een fotoarchief
'dat een foto honderd keer meer impact
heeft' dan een verhaal. 'Dus moest de actie
kort duren en een sterk beeld opleveren.'
's Avonds zag heel Nederland op televisie
hoe een palfrenier in zijn barokke kostuum
al lopend naast het rijtuig de witte spetters
met een smetteloos doekje van het raam
poetste.
Toegegeven, als Vrugt vandaag de dag
hetzelfde zou doen, heeft hij 'een groot probleem',
denkt hij. 'Het is de tijd van het korte
lontje. Mensen zijn zo murw geluld over hoe
erg zo'n protest wel niet is, dat ze het makkelijk
op een lijn stellen met gewelddadige acties.
De humor is weg. Je zult dus een manier
moeten vinden om die publieke opinie
weer gezond te krijgen. Zodat mensen weer
weten dat je geen geflipte terrorist bent,
maar gewoon een kritisch verhaal te vertellen
hebt en daarbij op niet-gewelddadige wijze te
werk gaat.'
Wie weet ligt de remedie in nieuwe initiatieven
als die van de Clown's army, die afgelopen
jaren ontstond binnen de beweging
van de andersglobalisten. 'Zij zijn deels gekleed
in legeroutfit en deels in de kleren van
een clown', zegt Vrugt, 'en lopen met grote
plumeaus agenten af te stoffen. Of ze zeggen
quasi-vriendelijk tegen ze: oh, wat fijn dat
jullie er ook zijn! Dat is zo'n totaal andere benadering,
de politie weet dan echt niet meer
hoe ze het heeft. Want waartegen moet je optreden?
Tegen het feit dat iemand je met een
plumeau bewerkt?'
In zijn drang het tij te keren heeft Vrugt
zelfs een stap gezet die in actiekringen al
gauw wordt gezien als een knieval voor de
staat: de oprichting van een politieke partij.
Onder de naam Axielijst gaat Vrugt volgende
maand in Haarlem meedoen aan de gemeenteraadsverkiezingen.
Niet als witwaterwerper,
maar gewoon, als lijsttrekker.
DE NAMEN VAN PETRA, KIM EN MOOS ZIJN OM
PRIVACYREDENEN GEFINGEERD.

--------------------------------------------------------------
 Archief 2005: www.krakenpost.nl/archief/2005.tar.bz2
 Afmelden, e-mail: kraken-post-unsubscribe@dvxs.nl
 Opnieuw aanmelden: kraken-post-subscribe@dvxs.nl
 Faq: kraken-post-faq@dvxs.nl
 Website: http://www.krakenpost.nl
 [13 Feb 16:00u]: 271 abonnees + 352 niet-abonnees
--------------------------------------------------------------
 
ontvangsttijd Mon Feb 13 15:59:25 2006