De uitspraken van het Hof en de Hoge Raad

het Hof baart een 'juridisch monstrum'

Op 15 juli '82 deed het gerechtshof van Den Haag uitspraak in de zaak Polak-Chidda bv. Dit hoger beroep was door Polak aangespannen nadat hij de twee kort gedingen in december '81 had verloren. Het hoger beroep is tegen Chidda bv alias Luske, de eigenaar, en Prins, de 'huurder'. Polaks argumenten bij het Hof zijn precies dezelfde als die hij aanvoerde bij de rechtbank. Polak is het met de bezwaren van de rechtbank op de volgende punten niet eens:

1. 1. De president had beslist dat de verantwoordelijkheid over de beslissing: wel of geen ontruiming ook bij Polak lag, en niet alleen bij de hoofdofficier van justitie.
2. 2. De president vond dat Polak onredelijk was toen hij besloot om de Luyk na de herkraak niet meteen te laten ontruimen.
3. 3. De openbare orde was volgens de president door de herkraak ernstig verstoord, en die verstoring bleef net zo lang voortduren als de krakers in het pand bleven zitten.
4. 4. En ook dat Polaks plicht om te ontruinen in dit geval belangrijker was dan het ongemak wat door een enorme rel zou ontstaan.
   De president vindt bovendien dat het niets uitmaakt of Prins en Luske die knokploeg nou hebben geformeerd of niet. Polak moet toch ontruimen.

Luske en Prins hadden zelf in principe niets te klagen over de uitspraak van de rechtbank, hun probleem was alleen dat het ontruimingsbevel niet meteen uitvoerbaar was verklaard, Een uitvoerbaar bij voorraad verklaring van een ontruimingsbevel heeft grote voordelen als je tegenpartij in hoger beroep gaat. Met een dergelijke verklaring hoef je namelijk niet met ontruimen te wachten op de uitspraak in hoger beroep.

Het hof heeft Polak op al die punten ongelijk gegeven. De rechtbank kreeg alleen ongelijk voor zover ze Luske en prins niet het recht op onmiddelijke ontruiming had gegeven.

Uit deze uitspraak van het Hof blijkt duidelijk dat ze zich alleen baseerde op de feiten uit het politierapport en die van Jan Plas. Weer word er geen belang gesteld in de versie van de gebeurtenissen volgens de ontruimde bewoners.
Die 'feiten' zijn al een heel vergaande verdraaing van de waarheid, de conclusies die het Hof eruit trekt zijn nog veel bonter.
Hieronder volgen de argumenten van het Hof, de redenen dus waarom ze Polaks bezwaren stuk voor stuk afwijst.

1. 1. Polak had volgens het Hof wel de verantwoordelijkheid en dus de bevoegdheid om de Luyk meteen na de herkraak te laten ontruimen.
   Dit niet alleen omdat Prins tijdens de herkraak om bescherming vroeg, maar ook omdat het duidelijk zou zijn dat Prins en Chidda niets met de knokploeg te maken hebben. Bovendien waren volgens het Hof de mensen die aangifte hadden gedaan van huisvredebreuk geen bewoners en er waren ook geen bewoners betrokken bij de herkraak.
2. 2. Het Hof vindt dat Polak niet 'redelijkerwijs' tot de beslissing heeft kunnen komen om niet voor Prins een einde te maken aan de herkraak.
   Prins was volgens het Hof een rechtmatig huurder en bewoner die tijdens de herkraak gemolesteerd en wel uit zijn huis is gezet.
   Polak had niet op het oordeel van de officier van justitie moeten afgaan, die vond dat Prins na de knokploeg uit de Luyk gehaald moest worden, omdat hij geen rechtmatig huurder was. Polak had zelf een eigen -en wel andere- beleidsbeslissing moeten nemen.
3. 3. Nog zo'n mooie redenatie van het Hof: de openbare orde blijft in ernstige mate verstoord zolang het pand herkraakt blijft "als gevolg van een niet te tolereren geweldadige aktie" en bovendien op een voor publiek heel duidelijke wijze, namelijk door spandoeken'.
4. 4. Omdat het Hof het niet bewezen acht dat Luske en Prins iets te maken hadden met de knokploeg, vinden ze Polaks bezwaar om door het vonnis eventueel voor een knokploeg te moeten ontruimen, irrelevant.
   Om zijn onmacht om te ontruimen aan te tonen had Polak bij de rechtbank een verhaal afgestoken over de vroegere rellen, en wat voor een problemen die allemaal gaven. Het Hof laat hem in zijn zelfgegraven kuil vallen: die door hem bewerkstelligde ontruimingen tonen toch aan dat hij er wel toe in staat is?

Prins en Luske krijgen het recht om meteen te mogen ontruimen. Ze hoeven dus niet Polaks beroep bij de Hoge Raad af te wachten. Er moet 'onverwijld' ontruimd worden. Dat wil zeggen: meteen, maar er is geen bepaald tijdstip. Hierdoor krijgt Polak wat ruimte om zijn onmacht te overwinnen.

Polak ten einde raad

Polak is meteen na dit voor hem waarschijnlijk ook wel wat onverwacht verlies, in hoger beroep (cassatie) ge- gaan bij de Hoge Raad.
De Hoge Raad is de hoogste en laatste instantie waar je naar toe kan als je het niet eens bent met de uitspraak van het Hof.
Waarom ging Polak in cassatie? Niet omdat hij het zo vreselijk vond om de Luyk te moeten ontruimen. Niet omdat hij nog eens wou aanvechten dat hij voor een knokploeg moest ontruimen. Wel omdat hij zich beperkt voelde als burgemeester:
Toen het er na de herkraak om ging of en wie de Luyk zou ontruimen vond Polak dat een ontruiming niet nodig was. De ene onrechtmatige situatie, de knokploeg, was vervangen door de andere namelijk de herkraak. Zo hieven ze elkaar als het ware op. Bij deze beslissing ging hij grotendeels af op het oordeel van de officier van justitie. Polak vindt dat beslissingen over de herkraak op het terrein van de officier thuishoren en niet op het zijne.

Volgens het Hof had Polak wel de bevoegdheid om de Luyk te laten ontruimen, omdat hij in deze situatie als bevoegd gezag de rechtsorde moest herstellen. In art.28 van de Politiewet staat namelijk dat een burgemeester in geval van verstoring van de openbare orde panden kan ontruimen of die ontruiming juist kan uitstellen. Het Hof legt die bevoegdheid uit als een plicht, Polak moet dus ontruimen wegens verstoring van de openbare orde.
Wat zelfs Polak hieraan niet zag zitten is dit: als deze uitspraak van het Hof in stand zou blijven zou Polak elk versgekraakt pand meteen moeten laten ontruimen wegens 'schending van de rechtsorde'. Dat zou het einde zijn van zijn beleidsvrijheid (en van de onze!) en het is de vraag of de politie het aangekund had.

Een tweede reden voor Polak om in cassatie te gaan was dat het Hof geen rekening had gehouden met de grote beleidsvrijheid over de politie die een burgemeester van zo'n grote stad als Amsterdam moet hebben.

Polak krijgt eindelijk gelijk

Tegen de tijd dat de Hoge Raad uitspraak doet, op 21 januari 1983, is de Luyk allang ontruimd.
Daarom gaat het hier niet over wel/niet ontruimen, maar sec over de bevoegdheden van Polak.
De Hoge Raad vindt dat Polak toen wel bevoegd was om de Luyk te ontruimen, inderdaad door dat artikel 28 en zelfs door artikel 219 Gemeentewet! (zie voor 219 het hoofdstuk over de noodverordening)
Dat het Hof die bevoegdheid echter als een plicht uitlegt en daarom Polak beveelt te ontruimen, wordt door de Hoge Raad zeer sterk afgekeurd. Polak moest de Luyk niet ontruimen, hij mocht het.
Polak moet in zijn beleidsoordeel over het al dan niet inzetten van politie volledig vrij kunnen zijn. Het is daarom volgens de Hoge Raad een "verschuiving in ons staatsbestel" als de rechterlijke macht Polaks politiebeleid gaat bepalen. De rechterlijke macht mag namelijk wel kijken of de uitvoerende macht zich aan de wet houdt, maar ze mag dat beleid niet gaan bepalen, en dat deed het Hof hier wel.
Verder krijgt Polak ook gelijk over die grote beleidsvrijheid voor een burgemeester. Polak kan zelf de ordeverstoring afwegen tegen de risico's enzovoorts die het inzetten van de politie tegen de krakers met zich mee zou brengen. Hiermee krijgt hij zijn beleidsvrijheid weer terug.

konklusie: wanneer de Raad het hoogst is, is de ontruiming voorbij

Het is voor ons een groot geluk dat de Hoge Raad het arrest van het Hof vernietigd heeft. Het Hof zei immers dat niet alleen de herkraak een verstoring van de openbare orde of een schending van de rechtsorde was, maar dat dat sowieso ook geldt voor alle bezette panden "met epandoeken en leuzen".
Die schakelredenatie: bezetting/kraak - schending openbare orde - ontruiming, had een hele nieuwe manier kunnen zijn om panden gemakkelijk te kunnen ontruimen. De Hoge Raad heeft van de herkraak wel gezegd dat het een ordeverstoring was, maar een klakkeloos ontruimingsbevel omdat de burgemeester de rechtsorde moet beschermen is niet meer mogelijk.

de ontruiming

Polak had dus van het Hof definitief het bevel gekregen de Luyk te ontruimen. Hoewel hij in cassatie was gegaan, heeft hij ontruimd zonder op de uitspraak te wachten. Strikt juridisch mocht hij met de ontruiming niet wachten tot na de uitspraak, omdat het ontruimingsbevel meteen uitvoerbaar was verklaard. Politiek gezien kon hij het niet maken om de ontruiming nog langer uit te stellen, zijn geloofwaardigheid als opperhandhaver van recht en orde stond immers op het spel.
Het lijkt daarom een logische en noodzakelijke stap dat Polak in oktober de Luyk liet ontruimen.
Maar wat ons betreft zijn er zeker over de noodzakelijkheid van de ontruiming een aantal vragen te stellen:

Waarom wilde Polak niet wachten op de uitspraak van de Hoge Raad?

Als Polak tot het uiterste een ontruiming had willen voorkomen had hij best op de uitspraak van de Hoge Raad kunnen wachten. Een burgemeester kan namelijk zelf bepalen wanneer er precies ontruimd wordt. Deze bepaling hangt af van de sterkte van zijn politiemacht, van de risico's, van het ontruimingsscenario etc.
Met allerhande smoezen had Polak zo onder die uitvoerbaar bij voorraadverklaring uit kunnen komen.
Het zou niet de eerste keer geweest zijn voor Polak dat hij op zo'n manier een ontruiming uitstelde, onder andere de ontruiming van de Groote Keyzer is zo uitgesteld (en afgesteld). Hij wist dus dat hij zich daaraan geen juridische buil kon vallen.
Had zo'n uitstel wel zin gehad? De Hoge Raad vernietigde de uitspraak van het Hof en besliste daarmee dat Polak de Luyk niet moest ontruimen, hij mocht het.
Voor Polak was zo'n uitstel echter niet interessant: hij wou de Luyk ontruimen en of hij daartoe nou verplicht was of niet deed er dus niet toe. Het ontruimingsbevel kwam de gemeente juist heel goed uit, zo konden ze de Luyk ontruimen zonder gezichtsverlies.

Mocht Polak wel ontruimen met dit arrest?

Het is de vraag of Polak nog wel van het ontruimingsbevel gebruik mocht maken toen de gemeente had besloten om de Luyk aan te kopen. Volgens de rechtswinkel in Amsterdam mocht het niet. Polak had namelijk dat ontruimingsbevel gekregen omdat hij de rechtsorde in en om het pand moest herstellen en om Prins weer te verzekeren van zijn huurrecht. Nu de gemeenteraad had besloten om de Luyk aan te kopen, en al een koopkontrakt met Luske had gesloten, ging het helemaal niet meer om Prins z'n huurrecht of om de rechtsorde.
Als de gemeente dus dit ontruimingsbevel zou gebruiken om de Luyk te ontruimen, zou ze dat niet meer doen om de rechtsorde in en om het pand te herstellen maar om krakers te ontruimen ten behoeve van andere woningzoekenden.
Ik vraag me nu, vier maanden na de ontruiming, af waarom er toen nooit een kort geding tegen Polak is ingesteld met het verbod om te ontruimen omdat dat onrechtmatig zou zou zijn. De redenatie van de rechtswinkel is zo logisch, waarom hebben we die kans nooit aangepakt?
Gezien onze ervaringen van de laatste tijd met justitie was onze kans van slagen niet erg groot geweest, maar jammer is het wel.

Heeft Polak eigenlijk wel ontruimd met dit arrest?

Misschien lijkt dit een overbodige vraag. Polak had dat ontruimingsbevel, dus waarom zou hij er geen gebruik van hebben gemaakt? Bovendien heeft hij vooraf in de pers en achteraf in de gemeenteraad steeds gezegd dat hij door dat ontruimingsbevel moeet ontruimen.
Maar waarom zijn de bewoners dan gearresteerd na de ontruiming, op verdenking van diefstal in vereniging? Zo lijkt het erop dat de bewoners ontruimd zijn door ze te arresteren en mee te nemen. Op het politieburo is zelfs tegen hen gezegd door een aantal agentjes dat de Luyk op diefstal ontruimd is.
De waarheid valt moeilijk te achterhalen. Het zou echter niet zo vreemd zijn als het zo was dat de bewoners op diefstal ontruimd zijn. Polak zou een kort geding tegen de ontruiming op het ontruimingsbevel waarschijnlijk verloren hebben, dus zo zou hij de ontruiming juridisch veilig gesteld hebben. Polak heeft echter naar buiten en naar de gemeenteraad toe volgehouden dat hij het ontruimde omdat hij daartoe door het ontruimingsbevel gedwongen was. Toegeven dat hij die diefstal heeft ingevoerd omdat op dat bevel ontruimen wel eens onrechtmatig zou kunnen zijn, kon hij natuurlijk niet doen omdat dan duidelijk zou zijn dat zijn beslissing om te ontruimen veel meer van politieke belangen afhing dan van het vonnis van de rechter.

Eerste steenlegging nieuwe hoofdgebouw, 1902